اندیشکده آمریکایی رند در گزارشی با عنوان «روزهای پس از توافق با ایران؛ واکنش های منطقه‌ای به توافق نهایی در زمینه هسته‌ای» به بیان مهمترین اصول توافق جامع هسته‌ای ایران و ۱+۵ و ارزیابی روند معادلات و اتفاقات پس از آن پرداخته است.
این گزارش ۲۶ صفحه‌ای توسط دو تن از تحلیلگران مسائل خاورمیانه به نام‌های دالیا داسا کای (Dalia Dassa Kaye) و جفری مارتینی (Jeffrey Martini) نوشته و به تازگی منتشر شده است.
در توضیح پایگاه اینترنتی موسسه «رَند» درباره این گزارش می‌خوانیم: «این چشم انداز با قبول این فرض که توافق نهایی بین ایران و ۱+۵ در زمینه‌ی هسته‌ای حاصل می‌شود آغاز می‌گردد و در ادامه واکنش بالقوه دو تن از مهمترین شرکای ایالات متحده آمریکا در منطقه یعنی اسرائیل و عربستان سعودی را بررسی می‌کند. نویسندگان بر این باورند که به دلیل اینکه نگرانی‌های این شرکا فراتر از برنامه هسته‌ای تهران است، اسرائیل و عربستان سعودی به احتمال زیاد از توافق نهایی استقبال نمی‌کنند. به عبارت دیگر نویسندگان انتظار ندارند که عربستان و اسرائیل تهاجمی‌ترین مخالفت‌های خود را برای اجرای توافقنامه نهایی به کار گیرند: برای اسرائیل حمله نظامی به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران و برای عربستان کسب بازدارندگی هسته‌ای خودش. علاوه بر این نویسندگان طیف وسیعی از اقدامات را که ایالات متحده آمریکا می‌تواند برای رسیدگی به نگرانی‌های شرکایش و پیشگری از اقدامات بی‌ثبات کننده به کار گیرد، ارائه می‌دهند»
به گزارش پایگاه اینترنتی «یک بیست» نکته قابل توجه در این گزارش بندهایی از توافق جامع میان ایران و ۱+۵ است که محققان موسسه رند به عنوان پیش فرض خویش مطرح می‌کنند و تحلیل خود از واکنش اسرائیل و عربستان را بر مبنای این اصول ارائه می‌دهند. جالب توجه است که اصول مطرح شده در این گزارش حاوی پیشروی‌های چشمگیر از سوی طرف غربی است و با توجه به جایگاه مهم این اتاق فکر در سیاستگذاری‌های هیات حاکمه آمریکا به خصوص حزب دموکرات باید نسبت به توافق بر سر همین اصول در توافق نهایی اعلام خطر کرد.
همانطور که موسسه رند در این گزارش، مهمترین اصول توافق جامع هسته‌ای میان ایران و ۱+۵ را که احتمالا تا دو ماه دیگر نهایی خواهد شد، به شرح ذیل بیان کرده است:
۱-Iran may continue to enrich uranium, but limits are placed on the degree of enrichment and on the number and types of centrifuges, including at Fordo
۱. ایران ممکن است به غنی‌سازی ادامه دهد، اما با محدودیت‌های شامل درجه غنی‌سازی و تعداد و نوع سانتریفیوژها خصوصا در سایت فوردو است.
۲-The Arak heavy water reactor will be turned into a light water reactor with no reprocessing and subject to International Atomic Energy Agency (IAEA) safeguards
۲. رآکتور آب سنگین اراک به یک رآکتور آب سبک تبدیل خواهد شد که قابلیت بازفرآوری نداشته باشد و تحت نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باقی بماند.
۳-The deal includes intrusive IAEA inspection of nuclear sites; Iran agrees to sign and ratify the Nuclear Non-Proliferation Treaty (NPT) Additional Protocol, which permits IAEA access to non-declared sites with little notification
۳. این توافق شامل بازرسی‌های ناخوانده آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران خواهد بود؛ ایران متعهد می‌شود نسبت به امضا و تصویب پروتکل الحاقی معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان.پی.تی) اقدام کند. امضای این پروتکل به آژانس اجازه بازرسی سرزده از سایت‌های اعلام‌نشده را می‌دهد.
۴- Iran would share information with IAEA on Possible Military Dimensions (PMD) of the program
۴. ایران متعهد می‌شود اطلاعات لازم درباره ابعاد احتمالی نظامی برنامه خود را ارائه کند.
۵- The phasing out of nuclear-related sanctions is linked to implementation of the agreement, including the lifting of unilateral U.S. sanctions through new legislation by Congress, the lifting of sanctions by the EU, and the removal of sanctions under a new UN Security Council resolution
۵. کاهش تدریجی تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران به اجرای توافقنامه منوط می‌شود. ضمنا رفع تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا با تصویب قوانین جدید در کنگره این کشور، لغو تحریم های اروپا و حذف تحریم ها تحت قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل صورت خواهد گرفت.
موسسه رند اعلام کرده که ۵ اصل فوق را از محتوای توافق ژنو به دست آورده است. اهمیت فوق‌العاده این گزارش از آن سوست که پیش از این نیز عینا پیش‌بینی‌هایی از این جنس عملی شده بود. در همین رابطه مدیر مسئول کیهان در سرمقاله ۲۴ فروردین خود یکی از این موارد را نقل کرده است:
فردای آن روز که توافقنامه ژنو به امضاء رسید – یکشنبه ۳ آذرماه ۹۲ / ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ – «فرد کاپلن» روزنامه‌نگار مشهور آمریکایی و ستون‌نویس روزنامه‌های نیویورک تایمز، نیویورکر، آتلانتیک و اسلیت آنلاین و مؤلف چند کتاب در زمینه‌های نظامی و جنگ هسته‌ای، طی مقاله‌ای با ابراز تعجب نوشت: «چند هفته پیش یک مقام رسمی ارشد کاخ سفید از من و چند روزنامه‌نگار دیگر دعوت کرد تا نظر ما را درباره پیش‌نویس توافقنامه‌ای که قرار بود اوباما در مذاکره ۵+۱ با ایران به طرف ایران پیشنهاد کند جویا شود. وقتی متن پیش‌نویس توافقنامه را دیدیم، آن را کاملاً یکسویه ارزیابی کردیم و همه ما بر این باور بودیم که ایرانی‌ها هرگز این متن را نخواهند پذیرفت و به شرایطی که در آن آمده است تن‌نخواهند داد. پیش‌نویس توافقنامه به گونه‌ای بودکه هیچیک از مواد آن نمی‌توانست با اعتراض یک آمریکایی، یک اسرائیلی و یا یک عرب متعصب روبرو شود. اما امروز که متن توافقنامه یکشنبه ژنو منتشر شد با کمال تعجب دیدم همان پیش‌نویسی است که چند هفته قبل دیده بودم و اکنون تیم هسته‌ای ایران، برخلاف انتظار ما، بدون کمترین تغییری در متن پیش‌نویس به آن تن داده و پذیرفته است.»!
دانلود متن قرارداد ژنو به زبان انگلیسی