دیه و تعریف آن
دیه و تعریف آن
معنای لغوی دیه
لفظ دیه که در اصل، لغت تازی است و در فارسی از آن به خونبها تعبیر می‌شود، مصدر دوم از فعل وَدی یدی وَدیاً و دیة القاتلُ القتیلَ (قاتل خونبهای کشته را، به خویشان او پرداخت نمود) می‌باشد. در سخنی آمده است که «ان احبوا قادوا و ان احّبوا وادوا» یعنی اولیای مقتول اگر دوست دارند قصاص نمایند و اگر خواستند دیه بگیرند.
معناى اصطلاحى دیه
صاحب جواهر درباره معناى اصطلاحى دیه در علم فقه می نویسد:
منظور از دیه در فقه، مالى است که بر جانى، به سبب جنایت بر نفس یا پایینتر از آن، واجب مىشود؛ خواه اندازه آن تعیین شده باشد، خواه تعیین نشده باشد. چهبسا، دیه به مالى گفته شود که اندازه آن تعیین شده باشد و «ارش» به مالى می گفته شود که اندازه آن معیّن نشده باشد.
براساس ماده17 قانون مجازات اسلامی:دیه اعم از مقذر و غیر مقدر،مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی برنفس،اعضاء و منافع ویا جنایت عمدی در مواردی که به هرجهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می شود.
قانون دیه در قانون مجازات اسلامی
ماده 448- دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.
ماده 449- ارش، دیه غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنیٌ علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.
ماده 450- در جنایت شبه عمدی، خطای محض و جنایت عمدی که قصاص در آن جایز یا ممکن نیست، در صورت درخواست مجنیٌ علیه یا ولی دم دیه پرداخت می شود مگر به نحو دیگری مصالحه شود.
ماده 451- در صورتی که قاتل از ورثه مقتول باشد چنانچه قتل عمدی باشد از اموال و دیه مقتول و در صورتی که خطای محض یا شبه عمدی باشد از دیه وی ارث نمیبرد. در موارد فقدان وارث دیگر، مقام رهبری وارث است.
اما در مورد ضمان دیه در موردی مطرح می شود که فرد مرتکب را از جهت شرایط حین ارتکاب و تبعات بعد ازآن بررسی کرده واحرازشود که فرد جانی مسئول چه مجازاتی و به چه صورتی است.
ضمان دیه
ماده 452- دیه، حسب مورد حق شخصی مجنیٌ علیه یا ولی دم است و احکام و آثار مسؤولیت مدنی یا ضمان را دارد. ذمه مرتکب جز با پرداخت دیه، مصالحه، ابراء و تهاتر، بری نمی گردد.
تبصره ـ ورثه مقتول به جز بستگان مادری به نسبت سهمالارث از دیه مقتول نیز ارث میبرند.
ماده 453- هرگاه دو یا چند نفر به نحو اشتراک مرتکب جنایت موجب دیه گردند، حسب مورد هریک از شرکا یا عاقله آنها به طور مساوی مکلف به پرداخت دیه است.